Ingezetenen criterium Amsterdam
Minder coffeeshops in Amsterdam?
De Amsterdamse burgemeester Halsema stelt voor om de cannabismarkt in de hoofdstad kleinschaliger en transparanter te maken. Dat is volgens haar nodig om de achterdeur van de coffeeshops te kunnen reguleren.
Begin januari 2021 stuurde de burgemeester namens de Driehoek (burgemeester, districtschef en officier van Justitie) een notitie naar de gemeenteraad met daarin een plan van aanpak om de Amsterdamse cannabismarkt aan te pakken. De gemeente en de gemeenteraad willen de achterdeur van de coffeeshops reguleren, om criminaliteit tegen te gaan en de markt transparant te maken. Maar die gereguleerde achterdeur is in hun ogen moeilijk te verwezenlijken met 166 coffeeshops in de stad. Door het aantal coffeeshops in Amsterdam terug te brengen, is dit wél mogelijk, redeneert de Driehoek.
Markt kleiner in drie stappen
De Driehoek stelt drie stappen voor om de markt kleinschaliger en transparanter te maken. Allereerst moet er een keurmerk voor coffeeshops komen. Coffeeshops met een keurmerk mogen meer voorraad aanhouden en krijgen meer speelruimte voor vervoer en opslag van cannabis. Ten tweede moeten ketens van coffeeshops worden aangepakt. Ketens zouden kwetsbaarder zijn voor criminele inmenging. Daarom moet er een maximum worden gesteld aan het aantal coffeeshops dat onder één keten valt. Als laatste moet het ingezetenencriterium worden gehandhaafd. Dat komt er concreet op neer dat buitenlandse toeristen de Amsterdamse coffeeshops niet meer in mogen.
Terug naar ongeveer 70 coffeeshops
De brief aan de gemeenteraad verwijst bij het weren van buitenlandse toeristen in coffeeshops naar een onderzoek van Bureau Breuer Intraval. Het bureau onderzocht hoeveel coffeeshops Amsterdam met en zonder toeristen nodig heeft. Het kwam uit op een aantal van 68 (in 2020) tot 73 (in 2025) coffeeshops voor Amsterdammers en andere Nederlanders die wel eens cannabis kopen in een Amsterdamse coffeeshop. Voor buitenlandse toeristen zouden daarnaast 93-112 coffeeshops nodig zijn in 2020 en 112-134 in 2025. Mochten buitenlandse toeristen de coffeeshops in Amsterdam niet meer in mogen, dan zijn er dus heel wat minder coffeeshops nodig.
Zijn de voorstellen die Halsema in de brief omschrijft reëel? Natuurlijk, het grote aantal coffeeshops van de hoofdstad waren een belangrijke reden om Amsterdam niet mee te laten doen aan het wietexperiment. De stad had graag meegedaan. Maar met 166 shops was Amsterdam een maat of wat te groot voor zo’n experiment, waaraan nu in totaal ongeveer 75 coffeeshops in tien gemeenten meedoen.
Verplaatsing naar ondergrondse markt
Maar leiden de voorgestelde stappen van de Driehoek dan wel tot de gewenste kleinschaligheid en meer transparantie?
De geschiedenis toont aan dat een aantal steden in Zuid-Nederland die het ingezetenencriterium gingen handhaven te maken kreeg met een extreme overlast van buitenlanders die hun wiet niet meer in de coffeeshops mochten kopen. De illegale verkoop steeg met sprongen en daarmee ook de overlast. Daarbij was de scheiding der markten in één keer voorbij. In geen van de gemeenten in het zuiden leverde het ingezetenencriterium een kleinschalige en transparante markt op. Wel een verplaatsing van de cannabismarkt naar het ondergrondse circuit. Het bevorderen van een kleinschalige en transparante cannabismarkt bereik je niet met het sluiten van een groot aantal coffeeshops.
Meer onderzoek nodig
De notitie van Halsema bevat een aantal aannames die eerst onderzocht zouden moeten worden voordat daar dit soort vergaande beslissingen over genomen worden. Zo is niet duidelijk of ketens kwetsbaarder zijn voor criminele inmenging. Ook wordt volledig voorbijgegaan aan het feit dat de schaalgrootte van coffeeshops heel verschillend kan zijn. In vergelijking met andere coffeeshopgemeenten kent Amsterdam relatief veel kleinschalige coffeeshops die elk een eigen publiek bedienen, blijkt uit onderzoek*. Er is veel gerichter onderzoek op de Amsterdamse cannabismarkt nodig om te bepalen hoeveel en welke coffeeshops er nodig zijn om aan de vraag te voldoen.
Verder is niet bekend of toeristen massaal wegblijven als ze de coffeeshop niet meer in mogen. Als je het aantal coffeeshops in de stad terugbrengt naar 75 en toeristen de coffeeshop niet meer in mogen, levert dit mogelijk een situatie op waarin illegale aanbieders een aanzienlijk deel van de markt gaat overnemen. Je zou eerst moeten onderzoeken hoe toeristen reageren op een verbod om coffeeshops te betreden. Leidt dat ertoe dat een deel van de toeristen Amsterdam links laat liggen? Blijven de toeristen komen maar gaan ze op zoek naar andere kanalen om aan cannabis te komen? “Een flink deel van hen (77 procent, red.) gebruikt thuis ook cannabis, maar komt voor de couleur lokale omdat je hier gezellig in een cafésfeer kunt roken,” zegt Halsema in een artikel in het Parool. “Ik verwacht dat toeristen zich realiseren dat ze voor coffeeshops niet meer hoeven komen en dat de vraag naar softdrugs afneemt.” ‘Ik verwacht’, zegt ze heel eerlijk. Ze hoopt dat het zo is. Maar onderbouwen kan ze het niet.
https://www.amsterdam.nl/nieuws/nieuwsoverzicht/coffeeshopbeleid/
*(Maalsté NJM en Blok TP (2014). Binnenlandse cannabismarktonderzoek naar de hoeveelheid cannabis die in 2013 via coffeeshops op de Nederlandse markt kwam. Den Haag: Acces Interdit).